Lý do người Việt xưa đặt tên cho con thường đệm 'nam Văn, nữ Thị', ẩn ý điều gì?

Từ thuở xa xưa, trong cách đặt tên con của người Việt đã xuất hiện các cụm từ thường xuyên đệm trước tên chính như nam Văn nữ Thị, đây cũng là một nét truyền thống lâu đời được gìn giữ tới tận hôm nay.

Đặt tên cho con là việc vô cùng quan trọng đối với bậc phụ huynh bởi tên không chỉ đơn giản giúp trẻ có danh xưng trong giấy khai sinh mà còn mang nhiều ý nghĩa, "chứa đựng" tương lai... Và người Việt từ xưa khi đặt tên cho con thường không quên chữ đệm: "văn" cho con trai, "thị" cho con gái để phân biệt giới tính ngay trong cách gọi. Vậy tại sao trong tên thường có đệm "văn", "thị" mà không phải những từ khác?

"Nam Văn, nữ Thị" là gì?

"Nam Văn nữ Thị" là một trong những nguyên tắc đặt tên của người Việt xưa. Đây cũng là một nét văn hóa vẫn được nhiều người duy trì cho đến hiện nay, tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ cách đặt tên này của người xưa.

Cách đặt tên này vừa để phân biệt giới tính, vừa ẩn chứa nhiều ý nghĩa tốt đẹp mà cha mẹ muốn dành cho con cái của mình.

Có những trường hợp, tên của con trai và con gái giống nhau hoặc tương tự, việc đệm "Thị" hay "Văn" sẽ giúp dễ dàng nhận biết giới tính của người mang tên. Điều này đặc biệt quan trọng trong các tài liệu, văn bản pháp lý và gia phả.

Tên con trai thường đệm "Văn"

Từ thời xa xưa - triều đại phong kiến, con trai (hay đàn ông) có "giá trị" rất nhiều, được ví như "nhất nam viết hữu thập nữ viết vô", ý nói một người con trai bằng mười con gái. Hơn nữa chỉ có nam giới mới được đến trường và tham gia các khoa thi - tức người có chữ nghĩa. Và theo bảng chữ, Văn có nghĩa là người có đi học, là học trò... Dần dần ai cũng muốn mình/con mình là người có chữ nghĩa, có học. Vì thế chữ "văn" thường được đặt kèm theo tên con trai ví như ước mơ của bậc cha mẹ muốn con cái được công thành, danh toại và sự nghiệp học hành được suôn sẻ thuận lợi.

Cuối cùng thói quen đặt tên cho con trai dần được hình thành và ăn sâu vào tiềm thức của nhiều thế hệ người Việt đến tận bây giờ. Họ thường đặt tên con theo "công thức" sau: Họ Văn Tên. Thậm chí khi xã hội phát triển, một số phụ huynh vẫn giữa lại "văn" trong tên của con như để nhớ đến cội nguồn cha ông, đồng thời mong ước con lớn lên có tương lai rạng ngời, giỏi giang.

Tên của con gái thường đệm "Thị"

Nói một cách chính xác thì nguồn gốc chữ "thị" trong tên lót của nữ giới bắt đầu xuất hiện sau thời kỳ Bắc thuộc lần thứ nhất. Về mặt nguồn gốc từ nguyên, theo học giả An Chi, "thị" là một từ Việt gốc Hán dùng để chỉ phụ nữ. Trong quyển Từ nguyên từ điển có câu "Phu nhân xưng thị" (đàn bà gọi là thị). Từ điển này cũng giải thích thêm từ "thị" còn là một từ mà phụ nữ dùng để tự xưng.

Hiện nay, có rất nhiều ý kiến tranh cãi xung quanh việc sử dụng chữ "thị" khi đặt tên cho con gái. Về chữ thị (氏), đây là một từ Việt gốc Hán. Thị nguyên gốc từ có nghĩa là họ (hoặc ngành họ). Thường người tàu dùng chữ "thị" sau họ của chồng người phụ nữ (not họ của bả) và ko dùng tên cúng cơm của người nữ đó nữa.

VD: Nàng Tô Thị là nàng vợ của ông họ Tô.

Nhưng khi sang đến Việt Nam thì có sự khác biệt: Đàn bà trong nhà quyền quý VN thì vẫn giữ họ cha và thêm chữ Thị phía sau. Ví dụ như Cù Hậu (xem lại bài lsu nước Nam Việt) khi chưa lên ngôi hoàng hậu thì gọi là Cù Thị (tức bà họ Cù) hay lâu lâu trong những tài liệu cổ ta vẫn nghe những danh xưng như: Hoàng hậu Dương thị, bà phi Nguyễn Thị... dịch ra là bà hậu họ Dương, bà phi họ Nguyễn vậy.

Chữ Thị là họ, nhưng chỉ 1 cá nhân riêng lẻ và chỉ dùng cho đàn bà đã lấy chồng. Để chỉ cả một họ số đông người ta dùng từ Gia (Diệp Gia, Tư Mã Gia, Viên Gia...) hoặc rộng hơn là Tộc, tiếng Việt gộp luôn 2 từ này tạo thành Gia Tộc.

Đến khi chữ Nôm bắt đầu sử dụng rộng rãi và khi văn hóa Việt Nam bắt đầu hình thành một đường lối riêng thì chữ "thị" chỉ người phụ nữ lại đứng trước tên riêng của họ, vd: Thị Mầu, Thị Kính... và đến khoảng thế kỷ 15 thì chữ Thị đi luôn vào tên và họ của con gái, như một cách khẳng định về gốc gác của người đó, giống như trường hợp chữ văn ở trên.

Đến khoảng thế kỷ 15, chữ Thị dần gắn liền với tên và họ của nữ giới, như một cách khẳng định gốc gác của người đó, tạo thành công thức đặt tên: Họ Thị Tên.

Tuy nhiên, ngày nay công thức đặt tên "nam Văn, nữ Thị" dường như đã được thay đổi ít nhiều. Do làn sóng hội nhập quốc tế, văn hóa phát triển nên mọi thứ đã dần được đổi khác. Có không ít gia đình đã sử dụng các tên đệm khác có ý nghĩa đẹp hơn để kết hợp với tên chính thức.

Tuy nhiên, nói đi nói lại, cách đặt tên "nam Văn nữ Thị" vẫn tồn tại như một điều đã ăn sâu vào thói quen và văn hóa của người Việt đến tận bây giờ.

Anh trai Phương Nhi lộ diện: Visual "đỉnh cao", rộ hành động "ngọt lịm"? Đông Nguyễn21:48:44 18/01/2025Đám hỏi của Á hậu Phương Nhi không chỉ gây chú ý bởi sự trọng đại mà còn bởi sự xuất hiện của anh trai cô. Sở hữu ngoại hình điển trai, Ngọc Sơn đốn tim fan với visual cực phẩm cùng những cử chỉ ngọt ngào đã trở thành tâm điểm chú...