Người phát hiện lăng mộ Tần Thủy Hoàng số phận đều bi thảm, khoa học khó lý giải

Nhiều người cho rằng việc phát hiện ra lăng mộ Tần Thuỷ Hoàng đồng nghĩa với việc phá hoại giấc ngủ ngàn thu của vị vua nổi tiếng nên đều chịu số phận bi thảm. Thế nhưng đến nay khoa học vẫn không thể lý giải.

Lăng mộ của Tần Thủy Hoàng - vị hoàng đế đầu tiên của Trung Quốc , từ lâu đã là một trong những bí ẩn khảo cổ lớn nhất của thế kỷ 20. Mặc dù đã hơn 2.200 năm trôi qua kể từ khi Hoàng đế băng hà, khu lăng mộ hoành tráng cùng đội quân đất nung vẫn được bảo vệ nghiêm ngặt, chưa bị mở niêm phong hoàn toàn vì những nguy cơ tiềm ẩn – trong đó có thủy ngân lỏng độc hại hay các cấu trúc kiến trúc chưa rõ ràng bên dưới lòng đất.

Nhưng song song với những hiểm nguy ấy, có một câu chuyện bi kịch ít được nhắc đến hơn, về số phận của những người nông dân vô tình khám phá phát hiện lịch sử vĩ đại, và sau đó bị bỏ lại trong nghèo đói cùng cực.

Tấm màn bí ẩn được vén lên từ một giếng khô hạn năm 1974

Câu chuyện bắt đầu ở làng Xiyang (huyện Lintong, tỉnh Thiểm Tây), nơi một nhóm nông dân thuộc hợp tác xã cùng nhau đào giếng vào năm 1974 để cứu mùa màng trong một đợt hạn hán nghiêm trọng. Trong nhóm này có Yang Zhifa, cùng năm anh em họ và người hàng xóm Wang Puzhi. Theo các nguồn có uy tín, một ngày nọ khi đào sâu khoảng 15 mét, họ phát hiện một vật cứng – trông như phần đầu của một chiếc bình hay của một bức tượng – mà sau này được xác định là đầu một chiến binh đất nung.

Thời điểm đó, người dân địa phương không hiểu rõ giá trị lịch sử hay văn hóa của những mảnh đất nung bị chôn vùi. Nhiều mảnh tượng bị vương vãi khắp cánh đồng, vài đầu mũi tên bằng đồng bị bán cho các kho phế liệu. Các nhà khảo cổ chỉ đến sau đó nhiều tháng mới nhận ra nhóm nông dân này đã khám phá ra đội quân đất nung bao gồm hàng ngàn chiến binh đất nung, kỵ mã và xe chiến – một trong những phát hiện khảo cổ lớn nhất trong lịch sử.

Cú sốc tinh thần và cuộc sống khốn khó của những "người khai phá"

Thay vì được công nhận, hỗ trợ và hưởng lợi từ phát hiện của mình, những nông dân này lại trải qua đời sống dài đằng đẵng trong nghèo khổ và đau khổ. Các hoàn cảnh bi đát được ghi chép như sau:

Wang Puzhi, một trong bảy người đầu tiên phát hiện tượng, đã treo cổ tự tử năm 1997 khi không thể chi trả chi phí điều trị bệnh tật.

Yang Wenhai và Yang Yanxin, hai người khác trong nhóm, đều qua đời khi tuổi ngoài 50, trong tình trạng thất nghiệp và không đủ khả năng chi trả viện phí, chăm sóc y tế.

Những người còn lại sống với mức thu nhập rất thấp, bằng việc làm những công việc phụ như ký sách lưu niệm cho du khách tại cửa hàng quà tặng trong khu bảo tàng với mức tiền lương hàng tháng chỉ khoảng 1.000 nhân dân tệ (gần bằng 130-150 USD tùy tỷ giá thời điểm) – một số nguồn nói chỉ khoảng $132.

Người đầu tiên tìm ra phần đầu tượng là Yang Zhifa dù nổi tiếng nhất trong nhóm, suốt 20 năm đầu kể từ phát hiện không được quyền vào xem khu vực triển lãm hay tận mắt nhìn thấy đội quân mà mình đã khai phá. Ông được mời làm việc ký tên sách lưu niệm khi bảo tàng mở cửa, nhận thù lao ít ỏi.

Thua thiệt về quyền lợi, mất mát về đất đai và danh tiếng

Một phần lớn đất đai của làng Yang nơi các nông dân sinh sống đã bị thu hồi bởi chính quyền để xây dựng bảo tàng, đường sá, bãi đậu xe, các cửa hàng lưu niệm phục vụ du lịch. Quyền sử dụng đất bị tước đi, các ngôi nhà bị phá bỏ, làng được di dời, và chính quyền đền bù rất ít, thậm chí là không thỏa đáng.

Với số ít người sống sót trong nhóm tìm ra đội quân, họ không được công nhận chính thức trong nhiều văn bản giới thiệu bởi bảo tàng lớn. Họ chỉ được nhắc tới như "những nông dân" tìm ra đội quân chứ không tên tuổi cá nhân. Điều này dẫn tới việc có người khác mạo danh họ để ký sách lưu niệm, nhận lợi từ danh tiếng mà chính họ không được hưởng.

Lăng mộ vẫn đóng kín: Lý do khoa học

Song song với câu chuyện về người phát hiện, lăng mộ Tần Thủy Hoàng vẫn được đóng kín đến nay vì nhiều lý do. Một trong số đó là lo ngại thủy ngân lỏng độc hại. Theo tài liệu cổ, trong mộ có những "dòng sông thủy ngân" được đúc bằng kim loại để mô phỏng địa hình vương quốc dưới dạng bản đồ thu nhỏ. Thủy ngân là chất rất độc và tạo ra nguy cơ cho sức khỏe nếu tiếp xúc hoặc phát tán ra ngoài.

Công trình kiến trúc phức tạp. Cấu trúc chưa được khảo sát toàn diện. Việc mở lăng mộ, khai quật các hang mộ sâu đòi hỏi công nghệ cao, đảm bảo an toàn cả về mặt cấu trúc lẫn bảo tồn tác phẩm nghệ thuật. Mở lăng mộ có thể gây hư hại không thể phục hồi cho các bức tượng đất nung – nhất là lớp sơn phủ ban đầu – vốn rất dễ bong tróc và xuống cấp khi tiếp xúc với không khí, ánh sáng, độ ẩm.

Sử dụng công nghệ không xâm lấn để nghiên cứu, các nhà khảo cổ ưu tiên sử dụng kỹ thuật tiên tiến như chụp cắt lớp Muon – muography – để quan sát bên trong lăng mộ mà không cần mở lớp niêm phong. Đây là cách tiếp cận vừa bảo tồn nguyên trạng, vừa thu thập thông tin.

Bi kịch không lời và câu hỏi về công bằng

Câu chuyện của những người nông dân phát hiện đội quân đất nung là một lời nhắc nhở sâu sắc về cách xã hội xử lý phát hiện lịch sử và những người dân thường. Một số bài học có thể rút ra như việc công bố phát hiện khảo cổ cần đi đôi với quyền lợi bảo vệ người phát hiện – bao gồm cả tài chính, quyền sở hữu đất đai, danh tiếng, và quyền tiếp cận sản phẩm văn hóa mà họ đã đóng góp cho.

Phản ứng của nhà nước – từ việc đền bù đất, hỗ trợ y tế, công nhận người phát hiện – rõ ràng chưa đủ. Ba trong số bảy người phát hiện ban đầu qua đời trong hoàn cảnh cực kỳ khó khăn, cho thấy sự thiếu an sinh xã hội và chăm sóc trong dài hạn.

Việc giới thiệu phát hiện khảo cổ cho khách du lịch, xuất khẩu văn hóa và xây dựng thương mại gắn liền với phát triển du lịch nên cân nhắc để đảm bảo công bằng, không để đồng tiền và lợi ích nhóm chi phối, bỏ rơi người dân bản địa.

'Bí mật' khu mộ Tần Thủy Hoàng được 'công bố', sự thật 'chấn động' toàn thế giới An Nhiên14:27:47 05/10/2025Khu lăng mộ Tần Thủy Hoàng, tọa lạc tại tỉnh Thiểm Tây, Tây Bắc Trung Hoa, là một trong những di tích lịch sử vĩ đại và bí ẩn nhất thế giới. Được phát hiện tình cờ vào những năm 1970 của thế kỷ trước.