Bí ẩn về chữ viết bí ẩn trên bàn thờ Maya sau 1.300 năm được giải đáp

Trong lịch sử nhân loại, nền văn minh Maya luôn được coi là một trong những nền văn minh bí ẩn và phức tạp nhất. Một trong số những thông điệp khiến nhân loại trăn trở sau 1.300 năm đã được giải đáp.

Những công trình kiến trúc kỳ vĩ, những bản khắc đá và hệ thống chữ tượng hình đặc sắc của họ đến nay vẫn khiến giới khảo cổ và ngôn ngữ học phải đau đầu giải mã. Mới đây, một nghiên cứu được công bố trên Transactions of the Philological Society đã hé mở thêm một lớp màn bí mật, lần này liên quan đến Altar Q, một bàn thờ bằng đá hình chữ nhật nổi tiếng của người Maya tại di chỉ Copán, Honduras.

Altar Q – kiệt tác từ quá khứ

Altar Q được phát hiện vào giữa thế kỷ 19 tại Copán – một trung tâm văn hóa lớn của người Maya cổ đại. Bàn thờ có hình khối chữ nhật, bốn mặt đều được chạm khắc tinh xảo, thể hiện tổng cộng 16 vị vua từng trị vì Copán. Mỗi vị vua đều xuất hiện trong tư thế uy nghi, với bàn tay tạo dáng đặc biệt, kèm theo chữ tượng hình Maya.

Theo phân tích, Altar Q được chế tác cách đây khoảng 1.300 năm, tức vào giai đoạn hoàng kim của vương quốc Maya tại Copán. Ngay từ khi được khai quật, công trình này đã trở thành một trong những hiện vật khảo cổ quan trọng nhất của văn minh Maya, bởi nó không chỉ phản ánh nghệ thuật chạm khắc đá tinh xảo mà còn ghi lại cả huyền thoại lẫn lịch sử chính trị của khu vực.

Giả thuyết táo bạo: Phù điêu chính là chữ viết

Nhiều thập kỷ qua, giới học giả tranh luận rằng Altar Q chỉ đơn thuần là một công trình nghệ thuật để tôn vinh các đời vua, hay nó còn chứa đựng thông điệp sâu xa hơn. Nghiên cứu mới của TS Rich Sandoval, nhà nhân chủng học ngôn ngữ thuộc Đại học Bang Metropolitan Denver (Mỹ), đã đưa ra một cách giải thích mới mẻ.

Theo ông Sandoval, những hình dáng bàn tay trên phù điêu không phải chỉ là cử chỉ tượng trưng. Chúng chính là một dạng chữ tượng hình đặc biệt.

"Hầu như bất cứ nơi nào bạn nhìn thấy chữ tượng hình Maya, bạn đều thấy một hình người, thường ở vị trí trung tâm, với những bàn tay tạo dáng độc đáo. Đây không phải sự ngẫu nhiên, mà chính là ký hiệu có ý nghĩa cụ thể", TS Sandoval chia sẻ với Live Science .

Bằng cách đối chiếu các tư thế tay với hệ thống chữ viết và lịch của người Maya, nhóm nghiên cứu đã giải mã được rằng bốn mặt của Altar Q thực chất đang ghi lại những mốc thời gian trọng đại trong lịch sử Copán.

Lịch Long Count và tư duy về thời gian của người Maya

Để hiểu phát hiện này, cần nhắc lại cách tính thời gian đặc thù của người Maya. Họ sử dụng Lịch Long Count – hệ thống đếm ngày phức tạp, dựa trên sự kết hợp của năm đơn vị như k'in là 1 ngày; uinal là 20 k'in, tức 20 ngày; tun là 18 uinal, tương đương 360 ngày; k'atun là 20 tun, tức 7.200 ngày (gần 20 năm); b'ak'tun là 20 k'atun, tương đương 144.000 ngày (khoảng 394 năm)

Người Maya tin rằng 13 b'ak'tun (tương đương hơn 5.000 năm) tạo thành một chu kỳ vũ trụ hoàn chỉnh. Chính quan niệm này từng dẫn đến tin đồn "tận thế 2012", khi chu kỳ bắt đầu từ 13-8-3114 TCN kết thúc vào 21-12-2012.

Chính trong khuôn khổ này, các ký hiệu trên Altar Q được giải mã thành bốn mốc thời gian cụ thể là mặt Đông ngày 9.0.2.0.0, tương ứng 27-11-437; mặt Tây: ngày 9.19.10.0.0, tức 30-4-820; mặt Nam: ngày 9.16.13.12.0, tức 21-10-764; mặt Bắc: ngày 9.17.5.0.15, tức 7-1-776.

Theo nhóm nghiên cứu, những con số này không phải tình cờ, mà là dấu mốc lịch sử quan trọng của Copán. Phù điêu phía Đông ghi nhận ngày mất của vị vua đầu tiên sáng lập vương triều. Đây có thể coi là "khởi đầu" cho toàn bộ câu chuyện của Altar Q. Phù điêu phía Tây tương ứng ngày mất của vị vua cuối cùng, đánh dấu sự kết thúc một thời kỳ huy hoàng. Như vậy, hai mặt Đông – Tây tạo thành cặp đôi mở đầu và kết thúc của triều đại.

Phù điêu phía Nam gắn liền với một nghi lễ thờ vị thần bảo hộ của vua thứ 16 – nhân vật trung tâm của Altar Q. Nghi lễ này nhằm khẳng định tính chính danh và quyền lực thiêng liêng của nhà vua. Phù điêu phía Bắc mô tả mốc thời gian 16 ngày sau khi khởi động một nghi lễ kéo dài 64 ngày liên quan trực tiếp đến việc dựng nên Altar Q. Điều này chứng tỏ bàn thờ không chỉ có giá trị tưởng niệm mà còn gắn với các nghi thức tôn giáo phức tạp.

Như vậy, Altar Q không chỉ là một tác phẩm điêu khắc nghệ thuật mà còn là bản ghi chép lịch sử bằng hình ảnh và ký hiệu.

Từ nghệ thuật sang văn bản lịch sử

Phát hiện này mở ra một góc nhìn mới về cách người Maya truyền tải thông tin. Trước nay, nhiều học giả cho rằng chữ tượng hình Maya chỉ giới hạn ở các ký tự khắc trên bảng đá hoặc sổ tay giấy vỏ cây. Nhưng với Altar Q, có thể thấy người Maya đã kết hợp con người, cử chỉ và biểu tượng thành một hệ thống ký hiệu hoàn chỉnh.

Điều này cũng phản ánh quan niệm độc đáo của người Maya về thời gian và lịch sử: không chỉ được ghi lại bằng chữ số hay từ ngữ, mà còn gắn liền với hình tượng của các vị vua – những nhân vật được xem là cầu nối giữa thế giới thần linh và con người.

Bước tiến của ngành khảo cổ học ngôn ngữ

Nghiên cứu của TS Sandoval cho thấy sự kết hợp giữa nhân học ngôn ngữ, khảo cổ học và lịch sử nghệ thuật có thể mang lại những phát hiện bất ngờ. Thay vì chỉ xem phù điêu như tác phẩm nghệ thuật, nhóm nghiên cứu đã tiếp cận nó như một văn bản cần giải mã.

Điều này mở ra hướng đi mới cho việc giải thích hàng loạt công trình điêu khắc khác của người Maya còn chưa rõ nghĩa. Có thể trong tương lai, nhiều tác phẩm đá tưởng chừng chỉ mang tính biểu tượng sẽ được nhận diện như những "bản ghi chép bằng hình ảnh" quý giá.

Altar Q – chiếc chìa khóa cho Copán

Đối với Copán, Altar Q có vai trò đặc biệt. Nó được coi như biên niên sử bằng đá của toàn bộ vương triều. Nhờ vào công trình này, giới khảo cổ đã xác định được trình tự các vị vua và nhiều sự kiện chính trị quan trọng.

Giờ đây, với việc giải mã thêm các mốc thời gian, Altar Q càng chứng minh rằng người Maya đã rất ý thức trong việc lưu giữ lịch sử. Họ không chỉ muốn tưởng nhớ các vị vua, mà còn muốn ghi lại mối liên hệ giữa vương triều, thần linh và chu kỳ thời gian vũ trụ.

'Giếng nước thần' Đồng Văn: Giải mã 'bí mật' của nguồn sống từ trong lòng đá An Huy18:55:12 19/09/2025Cao nguyên đá Đồng Văn, một kỳ quan địa chất với những dãy núi đá vôi khô cằn, luôn phải đối mặt với nỗi lo thiếu nước. Trong bối cảnh ấy, giếng nước thần xuất hiện như một báu vật, là câu chuyện cổ tích có thật từ lòng đá.