Thành phố cổ ẩn mình suốt 4.000 năm hé lộ bí mật mới về nền văn minh Nam Mỹ

Tại vùng đất khô cằn phía Bắc Peru, giữa những thung lũng hẻo lánh và dãy núi Andes sừng sững, một thành phố cổ vừa được hé lộ đang khiến cả giới khảo cổ thế giới sửng sốt.

Thành phố mang tên Peñico, tồn tại cách đây gần 4.000 năm, được xác định là một trong những trung tâm đô thị sớm nhất tại châu Mỹ, có niên đại từ khoảng năm 1800 đến 1500 trước Công nguyên.

Được xây dựng ở độ cao khoảng 600 mét so với mực nước biển, Peñico không chỉ là tàn tích đơn thuần mà là dấu tích sống động của một nền văn minh từng phát triển rực rỡ – một xã hội cổ xưa biết quy hoạch đô thị, có nghi lễ tôn giáo, có nghệ thuật phát triển và hệ thống giao thương rộng khắp. Khám phá này không chỉ đặt thêm một mảnh ghép vào bức tranh lịch sử cổ đại Nam Mỹ, mà còn đặt ra nhiều câu hỏi về sự liên kết của các nền văn minh trên thế giới thời kỳ đó.

Bí ẩn hé mở từ góc nhìn trên cao

Khởi đầu của cuộc phát hiện đầy hấp dẫn này đến từ những thước phim được quay bằng thiết bị bay không người lái (drone). Khi nhóm khảo cổ Peru khảo sát khu vực tỉnh Barranca, cách thủ đô Lima không xa, họ phát hiện một cấu trúc hình tròn đặc biệt nằm trên bậc thềm đồi. Bao quanh nó là những tàn tích lởm chởm bằng đá và bùn đất – dấu hiệu cho thấy sự tồn tại của một khu đô thị cổ đã bị chôn vùi trong suốt hàng thiên niên kỷ.

Ngay lập tức, các chuyên gia bắt tay vào phân tích. Và kết quả khiến ai cũng bất ngờ: trung tâm này có thể là một đô thị lớn thời kỳ tiền Inca, thậm chí xuất hiện song song với giai đoạn các nền văn minh Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và Trung Quốc đang dần hình thành bên kia đại dương.

Hậu duệ của Caral – nền văn minh lâu đời nhất châu Mỹ?

Peñico không phải là một khám phá hoàn toàn độc lập. Nó nằm khá gần khu vực của nền văn minh Caral, được biết đến là nền văn minh cổ nhất châu Mỹ, tồn tại cách đây khoảng 5.000 năm. Caral từng khiến cả thế giới ngạc nhiên với 32 công trình kiến trúc hoành tráng – từ kim tự tháp đến quảng trường nghi lễ – sánh ngang về niên đại với các trung tâm cổ đại ở Ai Cập hay Lưỡng Hà. Đặc biệt, Caral phát triển hoàn toàn biệt lập, không có bằng chứng nào cho thấy sự ảnh hưởng từ các nền văn minh ngoại lai.

Theo Tiến sĩ Ruth Shady – nhà khảo cổ học nổi tiếng và cũng là người đứng đầu cuộc khai quật Peñico – sự ra đời của thành phố này có thể đánh dấu một giai đoạn phục hồi sau biến đổi khí hậu khiến Caral suy tàn. "Người xưa đã lựa chọn vị trí chiến lược để xây dựng Peñico – nơi có thể dễ dàng giao thương với các cộng đồng vùng núi, ven biển và cả khu vực rừng Amazon," bà Shady nhận định.

Đô thị cổ với kiến trúc và nghệ thuật phát triển tinh xảo

Sau hơn 8 năm nghiên cứu, nhóm khảo cổ đã xác định được ít nhất 18 công trình kiến trúc lớn tại Peñico. Trong đó có các đền thờ nghi lễ, khu dân cư và đặc biệt là quảng trường trung tâm với những bức tường chạm khắc phù điêu tinh xảo.

Một trong những phát hiện gây ấn tượng nhất là hình ảnh pututu – loại kèn truyền thống được chế tác từ vỏ ốc biển, có khả năng phát ra âm thanh vang vọng hàng cây số. Pututu từng được dùng trong nghi lễ tôn giáo hoặc liên lạc thời cổ. Sự hiện diện của chúng tại trung tâm Peñico cho thấy một nền văn hóa có tổ chức nghiêm ngặt, đậm đặc yếu tố tín ngưỡng.

Ngoài ra, các nhà khảo cổ còn tìm thấy nhiều tượng đất sét mô tả người và động vật, cùng với vòng cổ làm từ hạt và vỏ sò, cho thấy tay nghề thủ công và nghệ thuật tạo hình của cư dân nơi đây đã đạt đến độ tinh xảo. Những hiện vật nghi lễ được khai quật càng củng cố giả thuyết rằng Peñico không chỉ là nơi cư trú, mà còn là một trung tâm tín ngưỡng – tôn giáo quan trọng.

Sự nối dài của lịch sử tiền Columbus

Giới chuyên gia cho rằng phát hiện về Peñico là một bước tiến quan trọng trong việc khám phá lịch sử tiền Columbus ở châu Mỹ. Nó không chỉ mở rộng kiến thức về các trung tâm đô thị cổ ở dãy Andes mà còn làm rõ hơn về sự phân hóa xã hội, tổ chức nghi lễ và giao lưu văn hóa trong khu vực.

Nhà khảo cổ Marco Machacuay thuộc Bộ Văn hóa Peru khẳng định, Peñico là sự tiếp nối tự nhiên của nền văn minh Caral, thể hiện khả năng thích nghi và tái cấu trúc xã hội của con người cổ đại trước những biến động khí hậu khắc nghiệt. "Họ không biến mất, họ chuyển mình và tiếp tục phát triển ở một hình thái mới," ông nói.

Peru – cái nôi khảo cổ học đang hồi sinh

Trong vài năm gần đây, Peru liên tiếp ghi nhận nhiều phát hiện khảo cổ học có giá trị, ngày càng khẳng định vai trò là một trong những trung tâm văn minh cổ đại quan trọng nhất ở châu Mỹ.

Năm 2023, hơn 30 ngôi mộ thuộc nền văn hóa Mochica (thế kỷ I – VIII) đã được phát hiện tại vùng Lambayeque, với nhiều thi hài được chôn cất cùng trang sức, mặt nạ vàng và vật phẩm nghi lễ – minh chứng cho một xã hội phân tầng phức tạp.

Sang năm 2024, tại khu khảo cổ Panamarca, các nhà khoa học tiếp tục phát hiện cột đá sặc sỡ khắc họa những nhân vật tôn giáo thời tiền Inca, được bảo tồn hoàn hảo nhờ khí hậu khô cằn. Cùng lúc, những bức tường có hình vẽ kỳ lạ tại thung lũng Ica – được cho là liên quan đến nông nghiệp và thiên văn học của người Nazca – tiếp tục đặt ra những giả thuyết mới về tri thức cổ đại.

Các cuộc khảo sát bằng công nghệ LIDAR cũng cho thấy hàng chục khu định cư cổ dọc dãy Andes chưa từng được biết đến trước đây, cho thấy mức độ phân bố rộng khắp và phức tạp của các xã hội tiền Inca.

Viết lại lịch sử đô thị hóa cổ đại?

Phát hiện về Peñico không chỉ là một câu chuyện khảo cổ, mà còn có thể thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về sự khởi nguồn của các đô thị ở Nam Mỹ. Trong khi phần lớn sự chú ý trước đây đổ dồn vào nền văn minh Inca hay các nền văn hóa Trung Mỹ như Maya và Aztec, thì nay, Peñico – cùng với Caral – đang dần vén màn một chương hoàn toàn mới: nơi những đô thị cổ không chỉ sinh ra sớm, mà còn phát triển mạnh mẽ trong điều kiện biệt lập.

Liệu còn bao nhiêu thành phố cổ như Peñico đang ẩn mình dưới lớp đất đá dọc Andes và rừng Amazon? Giới khảo cổ vẫn đang tìm kiếm câu trả lời, nhưng một điều rõ ràng là: Peru đang giữ trong lòng mình những bí mật có thể làm thay đổi toàn bộ lịch sử cổ đại của lục địa châu Mỹ.

Khách sạn cổ nhất thế giới: 1.317 năm tuổi, vẫn kín phòng mỗi mùa du lịch Ponni19:40:21 28/06/2025Ẩn mình giữa dãy núi hùng vĩ ở tỉnh Yamanashi, Nhật Bản, khách sạn Nishiyama Onsen Keiunkan không chỉ là điểm dừng chân thư giãn, mà còn là một chứng nhân lịch sử có một không hai trên thế giới.