NS Bạch Mai: Soạn giả tuồng cổ lừng danh, cả đời chỉ nhận 1 học trò, Bình Tinh ước cũng không được

Bạch Mai là một trong những tên tuổi quan trọng của sân khấu tuồng cổ miền Nam hơn nửa thế kỷ qua. Bà cùng các em Thanh Bạch (tuồng cổ), Kim Phượng, Bạch Nga, Thanh Châu - gây dựng Huỳnh Long trở thành đại bang hùng mạnh.

15 tuổi nổi danh, 20 tuổi viết tuồng

Sân khấu TP HCM có hai đại gia tộc gắn bó với nghề hát theo truyền thống "cha truyền con nối" đó là Minh Tơ và Huỳnh Long. Nếu gia tộc Minh Tơ có NSND Thanh Tòng được xem là "chưởng môn nhân", thì gia tộc Huỳnh Long có nghệ sĩ Bạch Mai là "nữ soái" thống lĩnh đủ 4 vai trò: trưởng đoàn, soạn giả, đạo diễn và diễn viên.

Bà tên thật Nguyễn Ngọc Mai (sinh năm 1948) là con gái của ông bà Ngọc Huỳnh, chủ gánh hát Thanh Bình - Kim Mai, nên từ nhỏ đã được cha mẹ nuôi dạy, động viên nối nghiệp gia đình. Thời đó gia đình bà sinh sống ở đình Nhơn Hòa (Cầu Muối), gánh hát nuôi lớn các anh chị em trong nhà, ươm mầm cho bà ý thức sớm tiếp nối sự nghiệp của cha.

Năm 15 tuổi, những ngày hè bà theo đoàn xuống Cái Bè (tỉnh Tiền Giang) lưu diễn. Một đêm diễn vở "Mạnh Lệ Quân" cô đào chánh là nghệ sĩ Năm Thài đột ngột đòi tăng lương. Do chồng cô Năm Thài hút á phiện, nếu không thỏa mãn thì cô đòi bỏ đoàn mặc dù đã bán hết vé. Biết cô đào Năm Thài gây sức ép với đoàn, bà đã nài nỉ bác Tư quản lý thuyết phục cha mẹ cho bà được thế vai. Ban đầu bác Tư lo lắng nhưng sau khi nghe bà ca thử vai "Mạnh Lệ Quân", ông đã thuyết phục ông bầu cho con gái thế vai. Cả đoàn đêm đó hồi hộp theo từng động tác, bài ca của bà, rồi vỡ òa hạnh phúc khi cô đào Kim Mai (nghệ danh lúc mới theo nghề của nghệ sĩ Bạch Mai - PV) đã làm nên chuyện.

Bà đã từng tâm sự, trong thâm tâm luôn xem cô Năm Thài là sư phụ, vì "Nhất tự vi sư, bán tự vi sư", bà không oán giận cô đã gây khó cho cha mẹ mình, trái lại xem đó là cơ hội để bà kế thừa sự nghiệp cha mẹ. Mùa hè năm đó, bà chính thức bước vào nghề sau nhiều lần chỉ được đóng vai tỳ nữ, đào ba.

NSND Kim Cương kể: "Tiếng lành đồn xa, khi đó tôi bên đoàn của má Năm Phỉ đã nghe lan truyền lời khen dành cho cô đào Kim Mai ở Huỳnh Long và Thanh Tòng "nhỏ tuổi tài cao" ở Minh Tơ. Trải qua sự nhào nặn của cuộc đời, của nghề nghiệp, cả hai xứng tầm thống lĩnh bộ môn tuồng cổ tại Sài Gòn".

Và như định mệnh sắp đặt, khi đó NSND Phùng Há được ông bầu Ngọc Huỳnh mời đến đình Nhơn Hòa truyền dạy cho đào kép trẻ qua các vở: "Máu nhuộm Phụng Hoàng Cung", "Phàn Lê Huê phá hồng thủy trận", "Phụng Nghi Đình"... cô đào Kim Mai đã học thêm về vũ đạo, biết tư duy sáng tạo những trình thức diễn xuất kết hợp với võ thuật từ bậc tiền bối được xem là ngôi sao Bắc Đẩu của nghệ thuật tuồng cổ.

Năm 20 tuổi, để đáp ứng nhu cầu tạo nguồn kịch bản cho đoàn, đồng thời cung ứng cho đồng ấu Thanh Bình - Kim Mai, bà chính thức viết kịch bản. Ban đầu là những chặp cải lương ngắn, rồi ca cảnh, sau đó dựa theo lối hát cương của các nghệ sĩ tiền bối mà viết kịch bản. Vở đầu tiên bà viết và sau này là vai diễn để đời là "Lưu Kim Đính giải giá Thọ Châu".

Có lợi thế là con của bầu gánh hát nên bà như cá gặp nước, liên tục sáng tác, đạo diễn và hình thành phong cách diễn xuất đa dạng. Bà có nhiều bút danh như: Bạch Mai, Kim Mai, Ngọc Mai, Thanh Trúc, Ngọc Châu, Viên Hoàng... và hàng trăm kịch bản cải lương tuồng cổ, trong đó có nhiều vở tuồng nổi tiếng như "Xử án Phi Giao", "Giang sơn mỹ nhân", "Ngọc Kỳ Lân", "Thập tứ nữ anh hào", "Ngũ biến báo phu cừu", "Mặt trời đêm thế kỷ", "Trưng nữ vương", "Mai trắng se duyên"...

Nhận xét về phong cách từ ca đến dựng, điều hành Đoàn Huỳnh Long từ khi ông bầu Ngọc Huỳnh qua đời, giao trọng trách lèo lái thương hiệu cho bà, NSND Kim Cương nói: "Bạch Mai vận dụng thủ pháp khai thác hành động nhân vật, nên vở tuồng của chị lúc nào cũng rộn ràng, sôi nổi. Nhưng khi đi vào khai thác nội tâm thì đầy cảm xúc. Bạch Mai còn có sự góp sức của ông xã là Đức Lợi, của em họ là Hữu Huệ, nên vở tuồng nào ra đời cũng nắm 80% thành công. Nhất là vở "Xử án Phi Giao", đưa Ngọc Huyền tỏa sáng thành đào chánh. Có 2/3 nghệ sĩ đoạt HCV Trần Hữu Trang đều là Bạch Mai dìu dắt".

Về âm nhạc, vũ đạo và trang phục, nghệ sĩ Bạch Mai đã bàn bạc cùng các em của bà gồm: Thanh Bạch, Kim Phượng, Bạch Nga, Bạch Lan, nhạc sĩ Thanh Châu... góp phần định hình phong cách. "Nên chỉ cần nghe âm nhạc, nhìn phục trang và cách diễn xuất sẽ nhận biết phong cách Bạch Mai" - NSND Đinh Bằng Phi cho biết.

Đời nghệ sĩ thăng trầm dâu bể, đúng như định mệnh đưa bà đến với hào quang bằng vai Mạnh Lệ Quân, dù trong vở tuồng là cái kết viên mãn hạnh phúc nhưng ngẫm lại số mệnh của nghệ sĩ Bạch Mai, "nàng Mạnh Lệ Quân" chỉ đẹp trong ánh đèn sân khấu, còn ở đời thật, bà chịu cảnh ly hôn, con trai là nghệ sĩ Chinh Nhân qua đời năm 2016, giữa lúc bà đi xa không thể về nhà nhìn mặt con lần cuối. Đến 2021, bà ra đi trong cô độc, trong giãn cách xã hội vì dịch Covid-19.

Nhận duy nhất 1 học trò

Hết mình chỉ dạy đàn em, đàn cháu song cố nghệ sĩ Bạch Mai cho biết bà chỉ nhận duy nhất NSƯT Ngọc Huyền là học trò. Về phần con gái út Bình Tinh, nữ nghệ sĩ gửi gắm cho nghệ sĩ Bạch Long.

Năm 2021, sau khi hay tin sư phụ qua đời, Ngọc Huyền đăng tải một bài viết khá dài chia sẻ về những kỷ niệm với người thầy đáng kính của mình lúc sinh thời.

Ngọc Huyền tiết lộ mẹ ruột Bình Tinh biết mình từ khi còn rất nhỏ. Chính bà cũng là người nhờ NSND Năm Đồ cúng khai sinh cho cô chính thức bước vào Nghiệp Tổ. Mặc dù cũng là một ngôi sao lớn nhưng cố nghệ sĩ vẫn nhờ một người khác để mong đệ tử phải giỏi hơn thầy.

"Cuộc đời thầy cũng lận đận truân chuyên lắm rồi, nhưng mỗi khi bước lên sân khấu thì thầy tôi không còn là Bạch Mai mà chỉ là một nhân vật sống hết mình trên sàn diễn. Biết rằng không ai có thể thế thầy lớp tuồng lột xác Truy Ngư dù bà đang mang thai bụng đã to, một đứa con nít như tôi lúc đó còn nhận ra được cái bụng mang em bé của bà. Nhưng vì khán giả, vì các nghệ sĩ, các công nhân trong đoàn. Bà đã bó bụng thật chặt, giữ an toàn cho con và vẫn mạnh dạng bước lên sân khấu vì nghệ thuật, vì mọi người" - cô viết.

"Tuy thần tượng của tôi là nghệ sĩ Thanh Nga, cô Lệ Thuỷ, nhưng người đẩy tôi lên sân khấu, truyền lửa nghề, truyền nhiệt huyết lẫn đam mê là thầy tôi, nghệ sĩ tài danh Bạch Mai.

Tôi nhận được tin thầy vào bệnh viện nhưng vẫn tin là thầy sẽ vượt qua. Vì thầy luôn thành kính với Tam Bảo, với Tổ nghề, chia sẻ yêu thương khốn khó mà bà biết đến dù người đó từng luôn ganh ghét bà, từng hại bà. Tôi và anh Kim Tử Long chứng kiến rất nhiều lần", NSƯT ngậm ngùi.

Dù nghệ sĩ Bạch Mai ra đi, nhưng Ngọc Huyền khẳng định bà vẫn luôn trong trái tim cô. Cô từng hứa với người thầy của mình rằng, sẽ luôn đồng hành cùng Bình Tinh phụ lo cho hai con của Bình Tinh. Cô sẽ thực hiện lời hứa này cho đến khi bản thân còn có thể lo được.

Con nuôi Vũ Linh thay nhạc sĩ 2k3 Vũ Minh Hiếu báo hiếu cha mẹ và hoàn thành tâm nguyện cuối đời Hoàng Phúc16:16:00 10/08/2023Sáng 8/8, khán giả bàng hoàng trước thông tin nhạc sĩ trẻ Vũ Minh Hiếu - thành viên của đoàn cải lương tuồng cổ Huỳnh Long qua đời ở tuổi 21. Sự ra đi của Vũ Minh Hiếu khiến nhiều nghệ sĩ như NSƯT Ngọc Huyền, Bình Tinh,... không khỏi xót xa.