Dòng sông thủy ngân bí ẩn trong lăng Tần Thủy Hoàng: Đến nay chưa có lời giải

Sau khi lăng mộ Tần Thủy Hoàng được khai quật, nhân loại đã được chứng kiến những điều hoành tráng và kỳ bí nhất lịch sử loài người, liên quan đến đội quân đất nung và dòng sông thuỷ ngân huyền ảo.

Tương truyền, khi màn đêm buông xuống trên đỉnh Ly Sơn, trong tiếng gió hú rợn người và mưa bão dồn dập, những người gác mộ thường rùng mình khi trông thấy những ánh sáng ma quái le lói từ lòng gò mộ khổng lồ. Ánh sáng ấy chập chờn như hàng ngàn con mắt vô hình, dõi theo từng cử động của con người. Với người xưa, đó là điềm báo sự phẫn nộ của Tần Thủy Hoàng – vị hoàng đế đầu tiên thống nhất Trung Hoa. Còn với chúng ta hôm nay, những truyền thuyết ấy chính là lời dẫn nhập cho một trong những bí ẩn vĩ đại nhất lịch sử nhân loại: lăng mộ Tần Thủy Hoàng và " dòng sông thủy ngân " chảy ngầm bên trong.

Nguồn gốc của câu chuyện này không chỉ là lời đồn dân gian. "Sử ký – Tần Thủy Hoàng bản kỷ" của Tư Mã Thiên – bộ chính sử đồ sộ bậc nhất Trung Quốc cổ đại – đã để lại những miêu tả rõ ràng và chi tiết. Trong đó, lăng mộ được mô tả như một vũ trụ thu nhỏ: "thiên văn ở trên, địa lý ở dưới", các vì sao và chòm sao được tái hiện trên trần, còn sông núi đất liền thì tái hiện phía dưới. Đặc biệt, Tư Mã Thiên nhắc đến việc dùng thủy ngân tượng trưng cho sông biển, được bơm vận hành bằng cơ quan máy móc.

Chính chi tiết này đã mê hoặc biết bao thế hệ độc giả. Nhiều người đặt câu hỏi: liệu Tư Mã Thiên có thực sự được chứng kiến, hay đó chỉ là sự huyền tưởng nhằm phóng đại sự vĩ đại của hoàng đế đầu tiên trong lịch sử Trung Hoa? Hàng ngàn năm trôi qua, bí ẩn ấy vẫn lơ lửng như một lớp sương mù, cho đến khi khoa học hiện đại nhập cuộc.

Năm 1981, một nhóm khảo cổ Trung Quốc lần đầu tiên áp dụng thiết bị đo thủy ngân để khảo sát gò mộ. Kết quả bất ngờ: họ phát hiện dị thường thủy ngân trải rộng trên khu vực gần 12.000 mét vuông, vượt xa ngưỡng tự nhiên. Nói cách khác, trong lòng đất nơi đây tồn tại lượng thủy ngân khổng lồ – chắc chắn là sản phẩm nhân tạo. Phát hiện này giống như việc bất ngờ ngửi thấy mùi hương lạ trong căn phòng kín và lần ra chiếc hộp bí mật phát ra hương ấy.

Đến năm 2002, trong khuôn khổ "Dự án 863" – chương trình nghiên cứu khoa học trọng điểm của chính phủ Trung Quốc – công nghệ viễn thám và thăm dò địa vật lý tiếp tục được áp dụng. Kết quả một lần nữa khiến giới học thuật phải sửng sốt. Các nhà khoa học không chỉ khẳng định sự tồn tại của thủy ngân trong lòng mộ, mà còn chỉ ra mức độ phân bố khác biệt: cao nhất ở trung tâm gò mộ, dị thường mạnh ở phía đông nam, và yếu dần về phía tây bắc. Phân tích nhiệt động lực học cho thấy thủy ngân ở đây thuộc loại hấp thụ nhiệt độ thấp, có nguồn gốc từ sâu trong lòng cung điện ngầm.

Những bằng chứng này củng cố mạnh mẽ cho lời kể của Tư Mã Thiên, biến "truyền thuyết dòng sông thủy ngân" thành một sự thật được khoa học xác nhận. Giả thuyết đầu tiên được nhiều học giả nhắc tới là thủy ngân được xem như cơ chế phòng thủ. Trong thời cổ, thủy ngân vốn được biết đến như một chất độc nguy hiểm. Việc bố trí lượng thủy ngân khổng lồ trong lăng mộ chẳng khác nào dựng lên một "màn độc" sẵn sàng tiêu diệt bất kỳ kẻ trộm mộ nào. Với tính toán ấy, Tần Thủy Hoàng bảo đảm rằng những kẻ dám mạo phạm sẽ phải trả giá bằng chính sinh mạng.

Một giả thuyết khác đầy ám ảnh, liên quan đến niềm tin trường sinh bất tử. Suốt cuộc đời, Tần Thủy Hoàng đã tìm kiếm tiên dược, sai sứ giả vượt biển, tìm phương thuốc trường thọ. Thủy ngân, trong y thuật cổ đại, từng được xem như thành phần có công năng kỳ diệu. Việc xây dựng cả "dòng sông thủy ngân" trong lăng mộ có thể nằm trong tham vọng tạo dựng một thế giới thu nhỏ, nơi ông tiếp tục cai trị sau khi qua đời. Thứ chất lỏng bạc óng ấy trở thành biểu tượng cho vĩnh hằng, cho quyền lực không bị thời gian xóa nhòa.

Thời cổ đại, việc tinh chế thủy ngân vô cùng khó khăn. Các mỏ chu sa – quặng cinnabar (HgS) – chỉ có thể sản xuất vài trăm kilogram mỗi năm. Tuy vậy, lịch sử vẫn ghi lại một manh mối quan trọng. "Sử ký: Hóa thực liệt truyện" kể rằng một góa phụ tên Thanh, sống tại huyện Ba, đã nhờ sở hữu mỏ chu sa mà làm giàu. Bà trở thành nhà cung cấp lớn cho triều đình, thậm chí được Tần Thủy Hoàng kính trọng đến mức dựng tháp vinh danh.

Dẫu vậy, các nhà khoa học cho rằng chỉ nguồn chu sa từ bà Thanh là chưa đủ. Các nghiên cứu khảo cổ hiện đại phát hiện thêm nhiều mỏ thủy ngân có niên đại từ thời Tần – Hán tại khu vực Tầm Dương (Thiểm Tây), cách không xa lăng mộ. Ước tính trữ lượng ở đây lên đến 17.400 tấn, hoàn toàn có thể là nguồn cung chính để xây dựng "dòng sông thủy ngân" cho lăng mộ.

Mặc dù các cuộc khảo sát đã chứng minh sự tồn tại của thủy ngân, nhưng vẫn còn vô số bí ẩn treo lơ lửng. Liệu thủy ngân ấy ngày nay còn ở trạng thái lỏng, hay đã biến đổi, ngấm sâu vào lòng đất sau hơn 2.000 năm? Mục đích thực sự của Tần Thủy Hoàng là phòng thủ, hay là khát vọng trường sinh? Và quan trọng hơn cả, liệu bên trong lăng mộ còn cất giấu những bí mật nào mà chúng ta chưa từng tưởng tượng nổi?

Giới khảo cổ vẫn vô cùng thận trọng. Công nghệ hiện đại cho phép thăm dò, nhưng việc khai quật trực tiếp có thể làm hỏng vĩnh viễn cấu trúc ngầm cũng như các cổ vật bên trong. Bên cạnh lý do khoa học, còn có sự tôn trọng đối với một di tích lịch sử bậc nhất thế giới – nơi quyền lực, sự xa hoa và cả nỗi ám ảnh của một vị hoàng đế được kết tinh.

Cho đến nay, quần thể lăng mộ Tần Thủy Hoàng vẫn là một trong những công trình khảo cổ vĩ đại nhất nhân loại. Hàng trăm nghìn tượng binh mã đất nung được khai quật chỉ mới là phần "ngoại vi", trong khi cung điện ngầm trung tâm vẫn chưa một ai được tận mắt chứng kiến. Dòng sông thủy ngân, theo đúng cả truyền thuyết lẫn bằng chứng khoa học, vẫn cuộn chảy đâu đó dưới lòng đất, giữ im lặng như một lời thách thức.

Mộ cổ khắc chữ "ai mở sẽ gánh nạn", chuyên gia ngỡ ngàng với người nằm bên trong Linh Trần19:33:52 22/09/2025Nhiều nhà khoa học không khỏi bất ngờ khi khai quật thành công một ngôi mộ cổ tại Tây An (Trung Quốc). Danh tính của người nằm bên trong còn khiến mọi người ngỡ ngàng hơn cả dòng chữ cấm mở bên ngoài.