Bí ẩn: Ai là người đặt tên cho những cơn bão, căn cứ vào đâu để đặt tên?

Người dân Việt Nam nhiều lần ngạc nhiên khi nghe đến các cơn bão mang cái tên lạ tai như Bualoi – vốn là tên một loại chè trôi truyền thống nổi tiếng của Thái Lan, hay Matmo – trong ngôn ngữ Chamorro được sử dụng ở đảo Guam (Mỹ) có nghĩa là "mưa lớn".

Không ít người đặt câu hỏi: Tại sao bão lại có tên như vậy? Và ai là người quyết định những cái tên đặc biệt này?

Quy trình đặt tên bão

Theo thông tin từ báo Tin tức , việc đặt tên cho các cơn bão nhiệt đới không phải ngẫu nhiên mà được quy định chặt chẽ bởi Ủy ban Bão thuộc Tổ chức Khí tượng Thế giới của Liên Hợp Quốc (WMO). Đây là cơ quan quốc tế chịu trách nhiệm xem xét, phê duyệt và công bố danh sách tên bão trong các cuộc họp thường niên.

Khác với suy nghĩ của nhiều người, tên bão không chỉ được lấy từ tên người. Ủy ban Bão thường chọn những cái tên quen thuộc, phổ biến trong đời sống của người dân thuộc các khu vực thường xuyên chịu ảnh hưởng của bão. Việc đặt tên giúp việc nhận diện và thông tin về cơn bão trở nên ngắn gọn, dễ nhớ, dễ gọi, thay vì sử dụng các ký hiệu khoa học dài dòng liên quan đến tọa độ, kinh độ hay vĩ độ.

Ngoài ra, do mỗi năm có thể có nhiều cơn bão hình thành cùng lúc, nên cách gọi tên theo ngày tháng sẽ gây nhầm lẫn. Thay vào đó, tên riêng giúp phân biệt rõ ràng và thuận tiện trong công tác dự báo, cảnh báo cũng như truyền thông đến người dân.

Từ tên thánh đến tên phụ nữ

Trong quá khứ, cách đặt tên bão khá khác biệt. Vào cuối thế kỷ 19, bão thường được đặt theo tên của các vị thánh Công giáo. Đến năm 1953, khi Mỹ bắt đầu chuẩn hóa hệ thống, bão được đặt theo tên phụ nữ – dựa trên quan niệm truyền thống khi các con tàu cũng thường mang tên phụ nữ.

Tuy nhiên, việc chỉ sử dụng tên nữ giới gây nhiều tranh cãi. Đến năm 1979, tên nam giới chính thức được đưa vào danh sách, tạo nên một hệ thống cân bằng và tiếp tục được duy trì cho đến nay. Theo quy ước hiện đại, khi một cơn bão nhiệt đới có tốc độ gió duy trì tối đa từ 63 km/h trở lên, WMO sẽ gán cho nó một cái tên trong danh sách có sẵn.

Ai đặt tên cho bão?

Các tên bão được lựa chọn bởi cơ quan phụ trách bão nhiệt đới tại từng khu vực. Hiện nay có tổng cộng 6 Trung tâm Khí tượng Khu vực (RSMC) và nhiều Trung tâm Cảnh báo Bão Nhiệt đới (TCWC) chịu trách nhiệm quản lý danh sách.

Ví dụ như khu vực Đại Tây Dương có danh sách gồm 21 tên cho mỗi năm, xoay vòng 6 danh sách luân phiên. Như vậy, danh sách năm 2019 sẽ quay lại vào năm 2025. Đáng chú ý, các chữ cái Q, U, X, Y và Z không được sử dụng.

Bắc Ấn Độ Dương bắt đầu sử dụng hệ thống đặt tên từ năm 2020. Tên bão được liệt kê theo bảng chữ cái và do từng quốc gia đề xuất, đảm bảo tính trung tính.

Tây Bắc Thái Bình Dương và Biển Đông (bao gồm Việt Nam): bão thường được đặt tên theo địa danh, động vật, thực vật hoặc hiện tượng tự nhiên. Mỗi quốc gia đóng góp 10 tên, chia thành 5 danh sách xoay vòng.

Tại khu vực này, Cục Khí tượng Nhật Bản (JMA) – một trong 6 trung tâm khí tượng chuyên ngành của WMO – chịu trách nhiệm dự báo, cảnh báo và đặt tên chính thức.

Những tên bão của Việt Nam

Theo WMO, Việt Nam đã đăng ký một số tên quốc tế cho bão, trong đó có: Sơn Tinh, Cỏ May, Ba Vì, Côn Sơn, Sơn Ca, Trà Mi, Hạ Long, Vàm Cỏ, Sông Đà, Sao La. Đây đều là những tên quen thuộc gắn liền với địa danh, loài cây hoặc hình ảnh gần gũi trong văn hóa Việt Nam. Tuy nhiên, không phải tên nào cũng được giữ mãi trong danh sách. Nếu một cơn bão mang tên đó gây thiệt hại nặng nề, nó sẽ bị loại bỏ và thay thế.

Tiêu chí khắt khe khi chọn tên bão

WMO quy định rõ ràng rằng tên bão phải trung lập, không liên quan đến chính trị, tôn giáo, văn hóa hay giới tính. Đồng thời, cái tên không được mang ý nghĩa hung hãn, xúc phạm hay gây khó chịu. Thông thường, tên bão phải ngắn gọn, dễ phát âm, không quá 8 chữ cái và phải được ghi rõ cách đọc.

Đặc biệt, ở khu vực Bắc Ấn Độ Dương, tên bão sẽ không lặp lại. Điều này nhằm tránh nhầm lẫn và giúp mỗi cơn bão mang một "dấu ấn" riêng biệt.

Khi nào tên bão bị loại bỏ?

Trong trường hợp một cơn bão gây hậu quả thảm khốc, cái tên của nó sẽ bị loại bỏ vĩnh viễn. Ví dụ như Hàn Quốc từng đề nghị loại bỏ tên bão Sao Mai do Việt Nam đề xuất, vì cơn bão này từng tàn phá nghiêm trọng đất nước họ. Việt Nam cũng đã kiến nghị bỏ tên Chanchu (do Hàn Quốc đặt) vì đã gây tổn thất nặng nề cho ngư dân Việt Nam.

Trong lịch sử, nhiều cái tên nổi tiếng đã bị loại bỏ như bão Tracy (Úc, 1974), bão Mitch (Honduras, 1998), bão Katrina (Mỹ, 2005), bão Sandy (Mỹ, 2012), bão Haiyan (Philippines, 2013), bão Irma và Maria (Caribbean, 2017), bão Mangkhut (Philippines, 2018). Những cái tên này gắn liền với sự tàn phá nặng nề về người và của, vì thế chúng vĩnh viễn không được dùng lại.

Ý nghĩa của việc đặt tên

Việc gắn tên riêng cho mỗi cơn bão không chỉ giúp công tác thông tin và dự báo dễ dàng hơn, mà còn mang giá trị cảnh báo dài hạn. Như lời chuyên gia Shepherd nhận định: "Việc đặt tên không chỉ tạo ấn tượng sâu đậm về cơn bão sau nhiều năm, gửi thông điệp về sự tàn phá của nó hiệu quả hơn, mà còn là sự tham chiếu dài hạn để mọi người hiểu rằng một cơn bão tương đương như vậy sắp xảy ra".

Một khi cái tên gắn liền với ký ức tang thương – như Katrina hay Haiyan – nó sẽ bị xóa vĩnh viễn khỏi danh sách. Điều này giúp người dân không nhầm lẫn, đồng thời nhắc nhở về mức độ nguy hiểm của thiên tai.

Đằng sau những cái tên nghe tưởng như ngẫu hứng của bão là cả một hệ thống khoa học, chặt chẽ và đầy ý nghĩa nhân văn. Mỗi cái tên không chỉ để gọi, mà còn để ghi nhớ, cảnh báo và nhắc nhở về sức mạnh khủng khiếp của thiên nhiên.

Lần tới khi nghe tin dự báo về một cơn bão với cái tên lạ lẫm, có lẽ chúng ta sẽ hiểu rằng, cái tên ấy không chỉ là một ký hiệu định danh mà còn là một phần trong nỗ lực toàn cầu nhằm bảo vệ con người trước những hiểm họa thiên nhiên ngày càng khốc liệt.

Philippines cảnh báo Matmo mạnh lên thành bão nhiệt đới Nguyễn Hằng16:23:29 02/10/2025Theo bản tin lúc 5h, PAGASA cho biết tâm bão Paolo nằm cách phía Đông Infanta của tỉnh Quezon 705 km, với sức gió mạnh nhất vùng gần tâm bão duy trì 65 km/h và giật lên tới 80 km/h. Cơn bão đang di chuyển theo hướng Tây - Tây Bắc với tốc...