Nên cúng ông Công ông Táo ở đâu? Cúng sao mới đúng?

Từ xưa đến nay, các gia đình thường cúng ông Công ông Táo trên bàn thờ gia tiên, nhưng thực tế đây là hai vị thần khác nhau. Ông Công là vị thần cai quản đất đai trong nhà, còn ông Táo là 3 vị đầu rau trông coi việc bếp núc trong gia đình.

Thần Táo Quân trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ bắt nguồn từ sự tích "2 ông 1 bà" - vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc. Tuy vậy người dân vẫn quen gọi chung là Táo quân hoặc ông Táo.

Theo quan niệm của người xưa, ba vị thần này được Trung ương Hoàng Đế phái xuống trần gian theo dõi và ghi chép những việc làm thiện - ác của loài người.

Sau đó, cứ vào ngày 23 hàng năm, Táo quân lại cưỡi cá chép hóa rồng lên Thiên đình báo cáo tất cả việc làm tốt và chưa tốt của con người trong một năm để Thiên đình định đoạt công tội, thưởng phạt phân minh cho tất cả loài người.

Vì thế, cứ đến ngày 23 tháng Chạp - Tết ông Công ông Táo là người Việt lại làm lễ cúng tiễn ông Công ông Táo về chầu trời. Người dân thường chuẩn bị mâm cúng chu đáo.

Từ xưa đến nay, các gia đình thường cúng ông Công ông Táo trên bàn thờ gia tiên, nhưng thực tế đây là hai vị thần khác nhau. Ông Công là vị thần cai quản đất đai trong nhà, còn ông Táo là 3 vị đầu rau trông coi việc bếp núc trong gia đình.

Theo văn hóa Á Đông, vào ngày Lập Xuân (ngày đầu tiên của tiết Lập Xuân mở đầu 24 tiết khí trong năm) là ngày rất quan trọng. Trong các di chỉ cổ đã ghi rất kỹ việc ngày Lập Xuân vạn vật tại nội gia phải an yên, con người tâm thái bình tĩnh, tích cực đón chào vận khí mới. Và cũng theo tập tục, ngày 23 tháng Chạp sau khi cúng ông Công ông Táo xong các gia đình sẽ tiến hành rút tỉa chân nhang, bao sái lau dọn vệ sinh bàn thờ, tổng vệ sinh phòng thờ hay nơi thờ cúng và nhà cửa luôn để chuẩn bị đón Tết Nguyên Đán.

Tuy nhiên vào những năm đặc biệt, thủ tục sẽ phải khác hơn tùy biến linh hoạt phù hợp lễ nghi.

Dù chúng ta cúng ông Công ông Táo ngày nào, trước 23/12 âm hay đúng ngày 23/12 âm vẫn phải tiến hành lau dọn bàn thờ, tổng vệ sinh nhà cửa trước khi bắt đầu bước vào tiết Lập Xuân, tiết khí đầu năm mới. Năm 2021, Lập Xuân bắt đầu từ 21h59 phút ngày 3/2/2021 tức đêm 22/12/2020 âm lịch. Chính vì vậy chúng ta phải tiến hành bao sái đồ thờ, dọn dẹp nhà cửa như dựng giường lau dọn phòng ngủ, chuyển két sắt lau dọn khu tài vị, tháo bếp lau dọn bếp nấu, di chuyển bàn ghế lau dọn phòng khách, tháo lắp trần nhà... trước 21h ngày 3/2/2021.

Nếu gia đình nào cúng ông Công ông Táo sớm vào các ngày 19, 20, 21, 22 tháng Chạp ( ngày 22/12 phải cúng sáng hoặc cúng chiều không cúng tối) nên rút tỉa chân nhang, bao sái, dọn dẹp tổng vệ sinh ngay sau khi cúng. Nếu gia đình nào cúng ông Công ông Táo đúng ngày 23 tháng Chạp thì cúng xong để an yên, sang sáng ngày 24 hay 25 mới được rút tỉa chân nhang. Vì ngày 23 tháng Chạp trùng ngày 4/2 ngày Lập Xuân không thể rút tỉa chân nhang được sẽ gây bất ổn cho vận khí đầu năm mới.

Ngoài ra cần chú ý khi làm nghi thức rút tỉa chân nhang phải rất chú ý không được làm xê dịch bát hương, không xê dịch bàn thờ. Nếu gia đình nào vì bàn thờ mối mọt, cong vênh, nứt vỡ hay bát hương nứt , bát hương đồng gỉ cần phải đánh bóng hay đơn giản muốn chuyển bàn thờ sang vị trí tốt hơn ... buộc phải thay bàn thờ, thay bát hương , buộc phải di chuyển thì sau khi chuyển vị bàn án thờ, chuyển vị bát hương phải làm lễ an vị bát hương an vị bàn án thờ ngay. Trong các di chỉ cổ về tập tục văn hóa đã ghi rất kỹ việc bát hương an yên trong một ngôi nhà là điều tối quan trọng. Kỹ thuật rút tỉa chân nhang phải một tay giữ bát hương, một tay nhẹ nhàng rút dần chân nhang. Lau dọn bàn thờ phải lau mặt nhật nguyệt của bát hương đầu tiên, lau bát hương trước rồi mới lau đến các đồ thờ khác.

Chuẩn bị nước ngũ vị hương và rượu gừng pha vào nhau tạo 7 mùi hương là 7 vía của trạch chủ thường là nam nhân trong gia đình. Nếu nam nhân làm chủ khí trong nhà để lại 17, 27, 37 chân nhang. Nếu nữ nhân làm chủ khí trong nhà (trường hợp mẹ góa con côi hay bà mẹ đơn thân) để lại 19, 29, 39 chân nhang. Khi lau dọn tổng vệ sinh bàn thờ phòng thờ tối kị mở toang các cửa phòng thờ ra ánh nắng ánh sáng dương quang chiếu rọi vào bàn thờ gây tổn hại linh khí phạm Dương Quang Sát. Phòng thờ quanh năm buông rèm tối tránh ánh sáng bên ngoài, được dùng điện phía trong và 24/24h bật 2 cây đèn đỏ hoặc đèn vàng. Đề phòng hỏa hoạn nếu dùng bàn thờ gỗ nên đặt kiếng trên bàn thờ tránh tàn rụng gây cháy, tuy nhiên phải dán đề can mờ để không phản chiếu hình ảnh đồ thờ đổ xuống kiếng kính...

Ngoài ra việc mọi người gộp chung cúng trên bàn thờ là chưa đúng. Chúng ta phải đặt mâm cúng ở hai nơi, ở bếp và bàn thờ tổ tiên. Ông Táo phải được cúng dưới bếp, còn ông Công được cúng trên bàn thờ chính trên nhà cùng với gia tiên.

Bàn thờ ông Táo đặt trong bếp có thể bên cạnh hoặc bên trên bếp, thể hiện tín ngưỡng của dân gian thờ vị thần cai quản chuyện bếp núc trong mỗi gia đình với mong muốn giữ cho bếp lửa luôn ấm, gia đình thuận hòa, sung túc. Các gia đình thường cúng ông Công ông Táo trên bàn thờ gia tiên, nhưng thực tế đây là hai vị thần khác nhau. Trong ngày này, ông Táo phải được cúng dưới bếp, còn ông Công được cúng trên bàn thờ chính trên nhà cùng với gia tiên mới đúng.

Đại đức Thích Chúc Tiếp, Chánh văn phòng Ban trị sự Giáo hội Phật giáo tỉnh Thái Nguyên cho rằng, ngày 23 tháng Chạp hay ngày ông Táo về chầu trời còn được xem như ngày cúng gia tiên, tất niên cuối năm. Đây là lễ mở đầu cho hàng loạt các nghi lễ trong Tết Nguyên đán của người Việt, kéo dài từ ngày 23 tháng Chạp cho đến Rằm tháng Giêng. Sau khi tiễn đưa ông Táo, mọi người thường bắt đầu dọn dẹp nhà cửa, lau chùi đồ cúng ông bà tổ tiên, treo tranh, câu đối, cắm hoa... chuẩn bị năm mới.

Nói về việc cúng Táo quân nên ở bếp hay bàn thờ gia tiên, Đại đức Thích Chúc Tiếp cho rằng, theo truyền thống văn hóa dân gian thì bàn thờ ông Táo đặt trong bếp có thể bên cạnh hoặc bên trên bếp.

Hiện ở một số chùa lớn cũng thường có ban thờ riêng cúng Táo quân. Xưa, lễ cúng Táo quân thường đặt trong bếp, nơi đặt bàn thờ riêng các Táo. Song ngày nay, việc thờ cúng đã đơn giản hóa, nhiều nhà không có ban thờ riêng ông Táo.

Với những nhà không có bàn thờ Táo quân riêng sẽ chuẩn bị một mâm cơm cúng đặt dưới gian bếp và thêm một mâm khác thắp hương ở ban thờ thần linh, gia tiên thực hiện nghi lễ cúng chính. Khi cúng người dân nổi lửa để bếp cháy đỏ rồi bày mâm cơm.

Lễ vật cúng Táo quân

Lễ vật cúng Táo quân (hai ông, một bà) tùy mỗi gia đình chủ yếu là thành tâm nhưng thông thường cần chuẩn bị những lễ vật như sau:

Một bình bông, đĩa trái cây ngũ quả (thanh long, mãng cầu, trái dừa, đu đủ, xoài). Ba chén chè trôi nước, ba đĩa mứt, ba đĩa trà khô, nhang, đèn, rượu, kẹo, cốm, bánh. Giấy cúng gồm tiền, vàng, bộ đồ, con ngựa

Ngoài ra cũng tùy mỗi gia đình có thể cúng mâm cơm thường dùng hằng ngày gồm: Cơm, canh, cá, rau, củ kiệu, đĩa thịt luộc hoặc gà luộc, mắm, đĩa bánh chưng hay bánh tét... để dâng cúng.

Bên cạnh đó tín ngưỡng dân gian còn dâng cúng cá chép sống - vật để Táo quân cưỡi về trời. Khi làm lễ cúng xong người dân phóng sinh cá chép.

Đặc biệt ngày 30 Tết phải làm lễ rước ông Táo về ngự ở gia đình để cầu xin ngài phù hộ cho đất nước được thanh bình, nhân dân an lạc. Tất cả dân chúng đều cơm no áo ấm. Mọi người đều sống thoải mái qua đầu năm cho đến những cuối năm.

Lễ muộn

Điều đầu tiên và quan trọng nhất trong ngày ông Công ông Táo chính việc làm lễ vào "giờ đẹp". Mặc dù công việc cuối năm có bận rộn đến mấy, rất nên sắp xếp thời gian để lễ cúng ông Công ông Táo đúng thời điểm đẹp nhất trong ngày.

Theo quan niệm dân gian, trước 12h trưa ngày 23 tháng Chạp sẽ là khoảng thời gian tốt để tiễn ông Công ông Táo về trời. Ngoài ra, có thể làm lễ trước ngày từ 1-2 ngày, không nên quá sớm hay quá muộn.

Mâm cơm cúng sai món

Mỗi gia đình sẽ chuẩn bị mâm cỗ cúng khác nhau, có thể là cỗ chay hoặc cỗ mặn. Nhưng nguyên tắc vẫn sẽ áp dụng vào một số món cơ bản và đặc biệt cần lưu ý đối với những món ăn kiêng kỵ như thịt vịt, ngỗng, chim, trâu, dê, chó... hoặc dùng các hoa quả giả để bày trong mâm cúng.

Có thể đơn giản hóa mọi thứ một cách nhanh gọn khi chuẩn bị các thứ đồ đơn giản hơn khi dâng cúng cau trầu, nước và hoa quả.

Thả cá chép bừa bãi

Việc phóng sinh hay thả cá về trời được thực hiện nhiều sau lễ cúng ông Công ông Táo. Tuy nhiên, điều kiêng kỵ nhất là thả cá chém bừa bãi, hay đựng cá chép trong túi nilon rồi thả xuống ao hồ.

Điều này không chỉ gây nên sự phản cảm, làm ảnh hưởng đến môi trường và hệ sinh thái mà còn kiêng kỵ khi cá sẽ không được "vẫy vùng" để đưa ông Công ông Táo về trời.

Đốt quá nhiều vàng mã

Có lẽ việc đốt nhiều vàng mã ngày ông Công ông Táo luôn là vấn đề được bàn thảo, tìm cách giải quyết. Điều này tùy thuộc vào sự ý thức, hiểu biết của từng người, vì thế đừng quá lạm dụng mua sắm vàng mã trong ngày tiễn ông Công ông Táo chầu trời.

Chỉ cần chuẩn bị đầy đủ những thứ thật cần thiết và hóa sau khi nghi lễ hoàn thành sẽ giúp tiết kiệm tối đa, tránh đi sự lãng phí.

Thú vị: Lý giải nguồn gốc cái tên bánh tét của miền Nam, có giống bánh chưng? Minh Lan15:08:37 18/01/2025Nếu như bánh chưng miền Bắc từ lâu đã gắn liền với ý nghĩa mặt đất hình vuông trong sự tích Bánh chưng bánh dày của Lang Liêu - con Vua Hùng đời thứ 18, thì bánh tét miền Nam cũng có những câu chuyện thú vị về nguồn gốc và ý nghĩa...