Cả thế giới chỉ còn 2 cá thể sống sót: Loài vật này đang chờ ngày tuyệt chủng?

Từng ung dung bước đi giữa những đồng cỏ bạt ngàn của Bắc và Đông Phi, loài tê giác trắng phương Bắc – tên khoa học Ceratotherium simum cottoni – giờ chỉ còn lại hai cá thể cuối cùng đang sống nhờ vào sự chăm sóc đặc biệt của con người.

Trong khi các nỗ lực bảo tồn tự nhiên đã rơi vào bế tắc, hy vọng duy nhất còn sót lại giờ đây nằm ở công nghệ sinh học và kỹ thuật di truyền tiên tiến – một canh bạc giữa sự sống và tuyệt chủng.

Từ thời hoàng kim đến bên bờ tuyệt diệt

Cách đây không lâu, tê giác trắng phương Bắc từng là loài động vật phổ biến tại các vùng đồng bằng trù phú của Sudan, Congo , Uganda và Cộng hòa Trung Phi. Với thân hình đồ sộ, chiều dài cơ thể lên tới 4 mét và cân nặng có thể đạt tới 2.300 kg, chúng là một trong những loài động vật có vú lớn nhất thế giới, chỉ đứng sau voi châu Phi.

Điểm đặc trưng khiến loài vật này vừa trở nên huyền thoại vừa trở thành mục tiêu của các tay săn trộm là hai chiếc sừng quý hiếm – trong đó, sừng trước có thể dài đến 1,5 mét. Với niềm tin vào giá trị chữa bệnh trong y học cổ truyền cũng như nhu cầu làm vật trang trí xa xỉ, nạn săn trộm tê giác đã trở thành "đại dịch" không thể kiểm soát.

Không chỉ con người là mối nguy hại, các cuộc xung đột vũ trang kéo dài ở khu vực sinh sống của tê giác trắng phương Bắc cũng khiến môi trường sống của chúng bị tàn phá nghiêm trọng. Dưới áp lực của bạo lực, phá rừng và săn bắn trái phép, số lượng loài này suy giảm chóng mặt, chỉ còn đếm trên đầu ngón tay.

T hời khắc định mệnh: cái chết của con đực cuối cùng

Năm 2018 đánh dấu một bước ngoặt đau lòng trong lịch sử bảo tồn động vật hoang dã khi Sudan – con tê giác trắng phương Bắc đực cuối cùng trên thế giới – trút hơi thở cuối cùng do tuổi già tại Khu bảo tồn Ol Pejeta, Kenya. Cái chết của Sudan không chỉ là mất mát cá thể, mà còn đẩy cả phân loài đến bên bờ tuyệt chủng.

Sudan ra đi để lại hai cá thể cái cuối cùng: Najin (sinh năm 1989) và con gái của bà – Fatu (sinh năm 2000). Cả hai hiện đang sống dưới sự chăm sóc nghiêm ngặt tại Kenya. Tuy nhiên, cả Najin và Fatu đều không còn khả năng sinh sản tự nhiên. Najin được loại khỏi chương trình nhân giống do vấn đề xương khớp nghiêm trọng, còn Fatu thì không thể mang thai vì tử cung bị thoái hóa.

Với việc không còn cá thể đực nào và cả hai cá thể cái đều mất khả năng sinh sản, hy vọng bảo tồn tự nhiên đã chính thức tắt lịm. Nhưng các nhà khoa học không bỏ cuộc.

Hy vọng mong manh từ công nghệ sinh học

Trong một nỗ lực táo bạo, các chuyên gia từ Liên minh Động vật hoang dã Vườn thú San Diego (Mỹ) đang chuyển hướng sang công nghệ sinh sản nhân tạo và kỹ thuật di truyền để cứu loài tê giác trắng phương Bắc khỏi lưỡi hái tuyệt chủng.

Cụ thể, họ đang nghiên cứu các tế bào da được bảo tồn từ 12 cá thể tê giác trắng phương Bắc khác nhau, lưu trữ tại "Frozen Zoo" – một kho ngân hàng sinh học khổng lồ chứa vật liệu di truyền của hơn 1.000 loài động vật quý hiếm. Mục tiêu là biến những tế bào da này thành tế bào gốc cảm ứng đa năng, sau đó phát triển thành tinh trùng và trứng nhân tạo.

Bằng cách kết hợp những tế bào này để tạo phôi, rồi chuyển vào cơ thể của tê giác trắng phương Nam (Ceratotherium simum simum) – họ hàng gần gũi về mặt di truyền – các nhà khoa học hy vọng có thể "nhờ mang thai hộ" để sinh ra những cá thể tê giác trắng phương Bắc mới.

Tiến sĩ Aryn Wilder, nhà nghiên cứu tại Vườn thú San Diego, cho biết:

"Việc có nguồn gene ổn định từ Frozen Zoo giúp chúng tôi tái tạo các cá thể mới với đa dạng di truyền cao – yếu tố then chốt để xây dựng một quần thể khỏe mạnh trong tương lai."

Không đơn giản là tạo ra một con tê giác

Dù mô hình máy tính cho thấy sau 10 thế hệ nhân giống có thể tạo ra một quần thể tê giác trắng phương Bắc không bị cận huyết, thực tế vẫn còn đầy rẫy thách thức. Việc chuyển đổi tế bào da thành tế bào sinh sản là một quá trình cực kỳ phức tạp và chưa từng được thử nghiệm thành công ở tê giác.

Ngoài ra, khả năng cơ thể tê giác trắng phương Nam có thể mang thai thành công phôi của phân loài phương Bắc vẫn là một dấu hỏi lớn. Kể cả khi phôi bám được vào tử cung, việc mang thai và sinh nở phải được giám sát nghiêm ngặt, vì chỉ một biến chứng nhỏ cũng có thể phá hủy toàn bộ nỗ lực.

Chưa kể, để xây dựng một quần thể mới có khả năng sinh sản tự nhiên và duy trì nòi giống, thế giới cần một quá trình nhân giống nhiều năm, thậm chí hàng thập kỷ, với các cá thể khỏe mạnh, có điều kiện sinh sống phù hợp và môi trường tự nhiên được phục hồi.

Nhân bản vô tính – canh bạc cuối cùng?

Bên cạnh công nghệ tạo phôi, một hướng đi khác đang được xem xét là nhân bản vô tính – tạo ra bản sao di truyền của những con tê giác đã chết từ các dòng tế bào được lưu trữ. Công nghệ này từng được áp dụng thành công với cừu Dolly, chó, mèo và gần đây là một số loài động vật hoang dã như chồn chân đen và ngựa Przewalski.

Tuy nhiên, nhân bản tê giác là một bài toán phức tạp hơn rất nhiều, không chỉ vì cấu trúc sinh học đặc biệt mà còn do khó khăn trong việc cấy phôi, theo dõi thai kỳ và chăm sóc sau sinh cho một động vật nặng tới hàng tấn.

Không chỉ là một loài – mà là cả một biểu tượng

Tê giác trắng phương Bắc không chỉ đơn thuần là một loài động vật. Với hình thể đồ sộ, chiếc sừng đặc trưng và lịch sử tồn tại hàng triệu năm, chúng là biểu tượng của sự đa dạng sinh học, là minh chứng sống cho hậu quả nặng nề của việc can thiệp thiếu kiểm soát vào thiên nhiên.

Việc cứu lấy loài tê giác này không chỉ mang ý nghĩa khoa học hay sinh học, mà còn là lời khẳng định của nhân loại trong cuộc chiến bảo tồn hành tinh – rằng chúng ta có thể sửa chữa những sai lầm trong quá khứ nếu bắt đầu hành động kịp thời.

Liệu còn kịp?

Câu hỏi đặt ra là: Chúng ta có đủ thời gian, nguồn lực và cam kết để cứu loài tê giác trắng phương Bắc trước khi quá muộn? Câu trả lời vẫn chưa rõ. Nhưng điều chắc chắn là, nếu nhân loại để mất đi loài động vật quý hiếm này, đó sẽ là mất mát không thể đảo ngược – một vết sẹo vĩnh viễn trên bức tranh đa dạng sinh học của hành tinh.

Tê giác trắng phương Bắc đang treo lơ lửng giữa sự sống và tuyệt chủng. Chúng không thể tự cứu lấy mình – nhưng con người thì có thể. Vấn đề là: chúng ta có thực sự muốn làm điều đó hay không?

Một loài khác ở Congo phát triển thứ 'chỉ loài người mới có'? Anh Thư14:12:49 08/04/2025Tại một khu bảo tồn ở Cộng hòa Dân chủ Congo, một loài giốnghiện đại của loài người đã cho thấy dấu hiệu của giao tiếp phức tạp.