AI đọc suy nghĩ, chuyển tín hiệu não thành câu chữ, mở ra hướng giao tiếp mới

Một nhóm nhà khoa học Nhật Bản vừa phát triển công nghệ "mind captioning" – hệ thống AI có thể chuyển tín hiệu não thành câu mô tả hoàn chỉnh. Kỹ thuật này hứa hẹn hỗ trợ người mất khả năng nói và mở ra tương lai giao tiếp không lời .

Theo tạp chí Nature, các nhà nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Khoa học Truyền thông NTT (Nhật Bản) đã phát triển một kỹ thuật mang tên "mind captioning" – tạm dịch là "ghi phụ đề cho tâm trí". Công nghệ này sử dụng dữ liệu từ chụp cộng hưởng từ chức năng (fMRI) để phân tích hoạt động não và chuyển đổi thành các câu mô tả có ngữ nghĩa đầy đủ.

Khác với các thiết bị cấy ghép não xâm lấn, phương pháp này hoàn toàn không xâm lấn, giúp người dùng thoải mái hơn trong quá trình thử nghiệm. Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science Advances cho thấy hệ thống có thể "đọc" hình ảnh hoặc cảnh tượng mà người tham gia đang quan sát hoặc tưởng tượng, sau đó chuyển thành câu văn mô tả chính xác nội dung đó.

Trong thí nghiệm, nhóm của nhà khoa học Tomoyasu Horikawa đã sử dụng hơn 2.000 đoạn video để huấn luyện mô hình ngôn ngữ sâu . Mỗi đoạn video được chuyển thành một "chữ ký ý nghĩa" – dạng mã hóa số đại diện cho nội dung hình ảnh. Sau đó, họ huấn luyện một mô hình khác để nhận diện mẫu hoạt động não tương ứng với từng chữ ký khi người tham gia xem video.

Khi hệ thống đã học đủ, nó có thể đọc dữ liệu fMRI của người đang xem một video mới và dự đoán nội dung họ đang nhìn thấy. Một mô hình tạo văn bản sẽ tìm câu mô tả gần nhất với chữ ký ý nghĩa đó. Ví dụ, khi người tham gia xem cảnh một người nhảy xuống thác nước, hệ thống ban đầu mô tả là "dòng nước chảy xiết", sau đó dần hoàn thiện thành "một người nhảy qua thác nước sâu trên sườn núi".

Điều đáng chú ý là hệ thống không chỉ hoạt động khi người tham gia đang xem video, mà còn có thể tạo mô tả chính xác khi họ chỉ hồi tưởng lại các cảnh đã từng xem. Điều này cho thấy não bộ lưu giữ hình ảnh và tái tạo chúng bằng cơ chế tương tự giữa việc nhìn thấy và tưởng tượng – một phát hiện quan trọng giúp các nhà khoa học hiểu sâu hơn về cách não mã hóa ký ức thị giác .

Các nhà nghiên cứu cho rằng đây là bước tiến lớn trong việc hiểu cách não bộ diễn giải thế giới xung quanh, đồng thời mở ra khả năng giao tiếp mới cho những người mất khả năng nói do đột quỵ, chấn thương hoặc bệnh lý thần kinh. Trong tương lai, công nghệ này có thể tích hợp với các giao diện não – máy tính (BCI), cho phép người dùng "nói" bằng suy nghĩ mà không cần phát âm hay cử động.

Tuy nhiên, tiềm năng to lớn cũng đi kèm những lo ngại. Các chuyên gia cảnh báo về nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư nếu công nghệ này bị lạm dụng. Việc "đọc suy nghĩ" – dù chỉ là hình ảnh hoặc ký ức – đặt ra câu hỏi lớn về đạo đức, đặc biệt trong các lĩnh vực như an ninh, pháp lý hay quảng cáo. Hiện tại, hệ thống chỉ hoạt động khi có sự đồng ý và hợp tác của người tham gia, và chưa thể "đọc" được những suy nghĩ riêng tư hoặc ý nghĩ không mong muốn.

Một số nhà đạo đức học đã kêu gọi xây dựng khung pháp lý sớm cho các công nghệ "giải mã não bộ", nhằm đảm bảo rằng quyền tự do tư tưởng – một trong những quyền cơ bản nhất của con người – không bị xâm phạm trong kỷ nguyên AI. "Chúng ta đang bước vào thời đại mà ranh giới giữa trí tuệ và dữ liệu ngày càng mờ nhạt. Câu hỏi không chỉ là 'chúng ta có thể làm được không', mà là 'chúng ta nên làm đến đâu'," một chuyên gia nhận định.

Lần đầu thế giới có thuật toán trí tuệ nhân tạo đọc suy nghĩ con người Vân Khánh18:52:01 13/12/2023Nhóm nghiên cứu lưu ý rằng độ chính xác của văn bản giải mã hiện ở mức khoảng 40%. Các nhà khoa học đang tiếp tục nỗ lực nâng con số đó lên 90%.